Tăng trưởng ổn định và bền vững ngành Ca cao

Tăng trưởng bền vững ngành ca cao không chỉ là tăng sản lượng mà là sự phát triển cân bằng giữa ba trụ cột: Kinh tế (thu nhập ổn định cho người trồng), Xã hội (đảm bảo đời sống được cải thiện) và Môi trường (bảo vệ tài nguyên đất, nước, rừng). Thành công phụ thuộc vào sự gắn kết chặt chẽ, đồng bộ giữa người trồng, doanh nghiệp, nhà khoa học và sự hỗ trợ hiệu quả từ Nhà nước.

1. Giải pháp ở Cấp Độ Trồng, Canh tác 

Đây là nền tảng then chốt, vì nếu người trồng ca cao không có thu nhập ổn định và bền vững thì toàn ngành sẽ không thể phát triển lâu dài.

• Cải thiện Năng suất và Chất lượng:

  • Áp dụng Kỹ thuật Canh tác Tiên tiến: Khuyến khích trồng ca cao dưới tán cây che bóng (dừa, chuối, hồ tiêu, dừa, cây lâm nghiệp) để giảm stress nhiệt, hạn chế sâu bệnh, nâng cao chất lượng hạt và đa dạng hóa thu nhập.

  • Sử dụng Giống Tốt: Nhân rộng các giống ca cao lai cho năng suất cao, kháng bệnh tốt, phù hợp với thổ nhưỡng từng vùng.

  • Quản lý Dịch hại Tổng hợp (IPM): Giảm thiểu lạm dụng thuốc trừ sâu hóa học, chuyển sang sử dụng chế phẩm sinh học, thiên địch để bảo vệ môi trường và sức khỏe.

  • Quy trình Thu hoạch, Lên men & Phơi sấy Chuẩn: Đầu tư, hướng dẫn người trồng thực hiện thu hoạch,  kỹ thuật lên men và phơi sấy đúng cách – yếu tố quyết định đến hương vị và giá trị của ca cao.

• Đảm bảo Thu nhập và An sinh Xã hội:

  • Liên kết Chuỗi Giá trị Bền vững: Xây dựng mô hình hợp tác chặt chẽ giữa nông dân, hợp tác xã và các doanh nghiệp thu mua. Cần có hợp đồng bao tiêu sản phẩm với giá cả minh bạch, có cơ chế chia sẻ lợi nhuận và phụ phí bền vững (sustainability premium).

  • Đa dạng hóa Thu nhập: Khuyến khích người trồng áp dụng canh tác ca cao tuần hoàn,  tận dụng vỏ ca cao làm phân compost, trồng thêm cây ăn trái dưới tán để tăng thêm nguồn thu.

  • Chứng nhận Bền vững: Hỗ trợ người trồng tham gia các chương trình chứng nhận toàn cầu như UTZ, Rainforest Alliance, Fairtrade để tiếp cận thị trường cao cấp với giá tốt hơn.

• Đào tạo và Nâng cao Năng lực:

  • Huấn luyện kỹ thuật: Tổ chức các khóa đào tạo thực tế tại vườn về kỹ thuật canh tác, quản lý vườn cây, bảo vệ môi trường.

2. Giải pháp ở Cấp Độ Công nghiệp Chế biến & Doanh nghiệp

• Nâng cao Chất lượng và Giá trị Gia tăng:

  • Đầu tư Công nghệ Chế biến Sâu: Thay vì chỉ xuất khẩu hạt thô, cần đầu tư vào các nhà máy chế biến sâu để sản xuất bơ ca cao, bột ca cao, chocolate thành phẩm. Đây là cách gia tăng giá trị lớn nhất.

  • Phát triển Sản phẩm Đặc thù: Khai thác “Terroir” (vùng đất) của ca cao Việt Nam. Mỗi vùng (Tây Nguyên, ĐBSCL, Bến Tre…) có hương vị đặc trưng khác nhau. Cần định vị và quảng bá ca cao Việt là sản phẩm cao cấp, single-origin.

  • Nghiên cứu & Phát triển (R&D): Liên kết với viện nghiên cứu, trường đại học để cải tiến công nghệ, tạo ra các sản phẩm mới phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng.

• Xây dựng Thương hiệu và Tiếp thị:

  • Xây dựng Thương hiệu Quốc gia cho Ca cao Việt: Cần một thương hiệu chung, uy tín cho ca cao Việt Nam trên trường quốc tế 

  • Kết nối Trực tiếp với Nhà sản xuất Chocolate Quốc tế: Tham gia các hội chợ specialty chocolate quốc tế (nhà Salone del Gusto, hội chợ ở Paris, Brussels) để giới thiệu chất lượng ca cao và ký kết hợp đồng trực tiếp.

  • Phát triển Thị trường Nội địa: Kích thích tiêu thụ nội địa bằng các chiến dịch truyền thông, cho người tiêu dùng trong nước trải nghiệm chocolate chất lượng cao làm từ ca cao Việt.

3. Giải pháp ở Cấp Độ Nhà nước và Chính sách Vĩ mô

• Hoạch định Chiến lược Dài hạn:

  • Quy hoạch Vùng Trồng Trọt: Xác định rõ những vùng đất nào phù hợp nhất để phát triển ca cao, tránh phá rừng làm nương rẫy.

  • Hỗ trợ Tài chính và Kỹ thuật: Có chính sách hỗ trợ vay vốn ưu đãi cho nông dân trồng mới, tái canh; hỗ trợ về giống, vật tư nông nghiệp.

  • Xây dựng và Thực thi Tiêu chuẩn: Ban hành bộ tiêu chuẩn quốc gia về chất lượng ca cao, đồng thời hỗ trợ việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế.

• Hỗ trợ Nghiên cứu và Phát triển:

  • Tăng cường ngân sách cho các viện nghiên cứu (như Viện Khoa học Kỹ thuật Nông Lâm nghiệp Tây Nguyên) để lai tạo giống mới, nghiên cứu sâu bệnh và biện pháp phòng trừ hiệu quả.

• Xúc tiến Thương mại:

  • Các cơ quan đại diện thương mại ở nước ngoài cần đóng vai trò tích cực trong việc quảng bá, kết nối doanh nghiệp ca cao Việt Nam với thị trường thế giới.

4. Giải pháp về Môi trường và Biến đổi Khí hậu

• Nông nghiệp Thích ứng và Giảm thiểu Biến đổi Khí hậu:

  • Khuyến khích canh tác hữu cơ, nông lâm kết hợp để giữ đất, giữ nước, tăng đa dạng sinh học và giảm phát thải khí nhà kính.

  • Sử dụng tiết kiệm nước tưới (tưới nhỏ giọt) trong mùa khô.

  • Bảo vệ và phát triển rừng, không mở rộng diện tích ca cao bằng cách xâm lấn đất rừng.

5. Giải pháp về Hợp tác Quốc tế

• Học hỏi Kinh nghiệm: Hợp tác với các tổ chức quốc tế (ví dụ: Tổ chức Ca cao Thế giới – ICCO, các tổ chức phi chính phủ) để học hỏi mô hình thành công từ các nước như Ghana, Ecuador.

• Thu hút Đầu tư: Thu hút các tập đoàn sản xuất chocolate lớn (Barry Callebaut, Cargill, Olam) đầu tư trực tiếp vào vùng nguyên liệu và nhà máy chế biến tại Việt Nam, mang theo công nghệ và thị trường.

Đối với một doanh nghiệp trực tiếp tham gia vào trồng và canh tác ca cao như có các nông trại của riêng mình hoặc quản lý chuỗi cung ứng từ gốc, các giải pháp bền vững cần được triển khai rất cụ thể và thiết thực. Dưới đây là các giải pháp chi tiết dành riêng cho nhóm đối tượng này:

1. Giải pháp Quản lý Nông trại Bền vững

Đây là cốt lõi trong hoạt động của doanh nghiệp.

• Áp dụng Mô Hình Nông Lâm Kết Hợp (Agroforestry):

  • Cụ thể: Không trồng ca cao độc canh. Thiết kế nông trại với hệ thống cây che bóng đa tầng tán. Cây tầng cao có thể là cây lâm nghiệp (keo, muồng đen, …), cây ăn quả (sầu riêng, mít, bơ, chuối…) hoặc cây công nghiệp (dừa, tiêu).

  • Lợi ích: Giảm stress nhiệt cho cây ca cao, hạn chế xói mòn đất, tăng đa dạng sinh học, tạo thêm nguồn thu từ các loại cây trồng khác, biến nông trại thành một hệ sinh thái bền vững.

• Quản lý Dinh dưỡng và Sức khỏe Đất:

  • Cụ thể:

    • Sản xuất và sử dụng phân compost: Tận dụng vỏ quả ca cao, phụ phẩm nông nghiệp và phân chuồng để ủ compost tại chỗ, giảm chi phí mua phân hóa học và cải tạo đất.

    • Trồng cây phân xanh: Trồng các loại cây họ đậu (lạc dại, muồng hoa vàng, …) giữa các hàng ca cao để cố định đạm, chống xói mòn và che phủ đất.

    • Phân tích đất định kỳ: Để bón phân cân đối, đúng liều lượng, tránh lãng phí và ô nhiễm môi trường.

• Quản lý Nước Tài nguyên:

  • Cụ thể: Đầu tư hệ thống tưới nhỏ giọt hoặc tưới tiết kiệm nước cho những khu vực trọng điểm, đặc biệt trong mùa khô. Xây dựng các hồ chứa nước nhỏ để trữ nước mưa.

• Bảo vệ Thực vật Tổng hợp (IPM):

  • Cụ thể:

    • Ưu tiên sử dụng thiên địch (ví dụ nuôi ong ký sinh để diệt bọ xít) và chế phẩm sinh học (nấm đối kháng, vi khuẩn Bacillus thuringiensis) để quản lý sâu bệnh.

    • Chỉ sử dụng thuốc hóa học như biện pháp cuối cùng, tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc “4 đúng” và đảm bảo thời gian cách ly.

2. Giải pháp về Kỹ thuật & Chế biến Sau thu hoạch

Đây là khâu quyết định chất lượng và giá trị cuối cùng.

• Đầu tư Hệ thống Lên men và Sấy Chuẩn:

  • Cụ thể: Xây dựng các trạm lên men tập trung được thiết kế khoa học (thùng gỗ hoặc thùng xi măng có lỗ thoát nước, có nắp đậy) và nhà sấy sử dụng năng lượng mặt trời hoặc hệ thống sấy gián tiếp (tránh cho khói tiếp xúc trực tiếp với hạt, gây mùi lạ).

  • Lợi ích: Cho ra lò những mẻ hạt ca cao có hương vị thơm ngon, ổn định, đáp ứng tiêu chuẩn cao nhất để xuất khẩu hoặc làm chocolate chất lượng cao.

• Số hóa và Truy xuất Nguồn gốc:

  • Cụ thể: Ứng dụng phần mềm quản lý nông trại, ghi chép đầy đủ lịch sử canh tác (ngày bón phân, phun thuốc, thu hoạch…). Dùng mã QR code để gắn lên từng lô hàng.

  • Lợi ích: Khách hàng có thể quét mã để biết hành trình của sản phẩm từ nông trại đến tay họ. Đây là điểm bán hàng cực kỳ mạnh cho thị trường cao cấp, minh bạch hóa hoạt động và dễ dàng cho việc chứng nhận.

3. Giải pháp về Nhân sự & Cộng đồng

• Đào tạo Người Lao động Thành Chuyên gia:

  • Cụ thể: Tổ chức các khóa đào tạo liên tục cho công nhân nông trại về kỹ thuật cắt tỉa, thụ phấn nhân tạo, nhận biết sâu bệnh, và đặc biệt là kỹ thuật lên men & sấy. Biến họ thành những người thợ lành nghề, gắn bó lâu dài với doanh nghiệp.

• Xây dựng Chính sách Phúc lợi và Lương Rõ ràng:

  • Cụ thể: Trả lương công bằng, đúng hoặc cao hơn mức quy định vùng. Cung cấp các phúc lợi như bảo hiểm, khám sức khỏe định kỳ, trang bị bảo hộ lao động đầy đủ.

  • Cam kết Không Lao động Trẻ em: Có quy định nghiêm ngặt và minh bạch, thường xuyên giám sát.

• Hỗ trợ Cộng đồng Địa phương:

  • Cụ thể: Hỗ trợ xây dựng cơ sở hạ tầng nhỏ (đường, cầu), tổ chức các chương trình khám chữa bệnh cho cộng đồng xung quanh. Điều này xây dựng mối quan hệ tốt, tạo nguồn lao động ổn định và thể hiện trách nhiệm xã hội.

4. Giải pháp về Kinh doanh & Thị trường

• Theo đuổi Chứng nhận Quốc tế:

  • Cụ thể: Đầu tư để đạt các chứng nhận như Organic (Hữu cơ), Rainforest Alliance, UTZ, hoặc Fairtrade. Các chứng nhận này là “tấm vé thông hành” để vào thị trường EU, Mỹ và bán được với giá cao hơn 10-20%.

• Định vị Sản phẩm Cao cấp (Specialty/Single Origin):

  • Cụ thể: Không bán hạt thô số lượng lớn với giá thấp. Thay vào đó, hãy phân loại và marketing theo từng “vi tiểu vùng” (micro-lot). Ví dụ: “Ca cao Đăk Lăk – hương hoa quả nhiệt đới” hay “Ca cao Bến Tre – hương caramel, hạt điều”. Kết nối trực tiếp với các nhà sản xuất chocolate thủ công (craft chocolate makers) trên thế giới.

• Phát triển Kênh bán hàng Trực tiếp:

  • Cụ thể: Nếu có khả năng chế biến sâu, hãy phát triển thương hiệu chocolate của riêng doanh nghiệp. Mở cửa hàng trải nghiệm tại nông trại (farm tour) để khách tham quan, tìm hiểu quy trình bền vững và mua sản phẩm tại chỗ.

Tóm lại, với một doanh nghiệp trồng và canh tác, bền vững phải được coi là một chiến lược kinh doanh lõi, không phải một dự án phụ. Đầu tư vào bền vững mang lại lợi nhuận lâu dài thông qua:

• Giảm chi phí đầu vào (nhờ tái chế phụ phẩm, giảm phân bón hóa học).

• Sản phẩm chất lượng cao hơn → giá bán cao hơn.

• Thu hút được đối tác và thị trường cao cấp.

• Xây dựng hình ảnh thương hiệu mạnh và uy tín lâu dài.