Kinh tế tuần hoàn ngày càng được ủng hộ như một phương pháp tiếp cận hiệu quả để giảm thiểu tác động môi trường của sản xuất và tiêu dùng, thu hút sự quan tâm đáng kể từ người tiêu dùng, doanh nghiệp và các nhà hoạch định chính sách trên toàn thế giới.
Mặc dù khái niệm này đã bắt đầu len lỏi vào các cuộc thảo luận của chính phủ và doanh nghiệp tại Việt Nam, nhưng nhận thức vẫn còn hạn chế và chưa tạo ra sự chuyển đổi hệ thống từ các mô hình kinh tế tuyến tính thông thường sang các giải pháp thay thế bền vững hơn.
Ngành ca cao của Việt Nam đã nổi lên như một ngành tiên phong trong các giải pháp kinh tế tuần hoàn. Vị thế độc đáo của ngành này mang lại những lợi thế riêng biệt: ngành này đủ lớn để thể hiện một cách thuyết phục các khái niệm này và thu được những kết quả có ý nghĩa, nhưng cũng đủ chặt chẽ và gắn kết để hoạt động như một nghiên cứu điển hình hiệu quả.
Giống như các tiểu ngành nông nghiệp khác, những thách thức vẫn tồn tại trong toàn bộ chuỗi giá trị: ở cấp độ sản xuất (suy thoái và xói mòn đất, ô nhiễm nước và chất lượng sản phẩm không đạt tiêu chuẩn), trong chế biến (phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, sử dụng nước quá mức và phát sinh chất thải) và trong các giai đoạn sau của vòng đời (lựa chọn bao bì gây hại cho môi trường). Sản xuất ca cao có khả năng không gây hại cho môi trường khi được quản lý đúng cách, nhưng các phương pháp hay nhất vẫn chưa được phổ biến rộng rãi.
Các phương pháp tiếp cận kinh tế tuần hoàn và tái tạo là chìa khóa để giải quyết những thách thức trên. Ngành ca cao của Việt Nam đang đứng trước một ngã ba đường quan trọng.
Với sản lượng hàng năm gần 4.000 tấn hạt khô vào năm 2024, Việt Nam vẫn là một đối thủ khiêm tốn trên trường quốc tế, chỉ đóng góp 0,1% nguồn cung ca cao của thế giới. Tuy nhiên, hạt ca cao của Việt Nam đã được Tổ chức Ca cao Quốc tế công nhận là hương vị hảo hạng, một danh hiệu mà chỉ 10% sản lượng ca cao thế giới đạt được.
Ngành ca cao của Việt Nam cũng thu hút sự quan tâm ngày càng tăng từ các công ty trong nước và quốc tế. Các công ty chủ chốt như Vinacacao, Trọng Đức, Marou, Nam Trường Sơn, BariaChocolate và CIC đang dẫn đầu những tiến bộ trong chế biến ca cao và sản xuất sô cô la cao cấp.
Các công ty này nhận thấy tiềm năng to lớn của hạt ca cao chất lượng cao của Việt Nam và đang tích cực chuyển hướng đầu tư vào chuỗi cung ứng địa phương.
Đồng thời, xu hướng toàn cầu đang có lợi cho Việt Nam. Biến đổi khí hậu đã ảnh hưởng nặng nề đến sản xuất ca cao ở Châu Phi, gây ra tình trạng thiếu hụt toàn cầu khoảng 500.000 tấn và giá ca cao tăng gấp ba lần chỉ trong hai năm.
Việt Nam coi đây là cơ hội lớn để trở thành nhà cung cấp hàng đầu về thân thiện với môi trường, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng đối với hạt ca cao chất lượng cao.
Giá cả tăng giúp tăng thu nhập của người nông dân, thúc đẩy việc mở rộng canh tác trên khắp Tây Nguyên, Đông Nam Bộ và các tỉnh thành bao gồm Gia Lai, Lâm Đồng, Bình Phước, Đồng Nai, Đắk Lắk
Vẫn còn nhiều cơ hội to lớn để thay đổi ngành ca cao của Việt Nam theo hướng tích cực. Không giống như các loại cây trồng đòi hỏi nhiều năng suất như sầu riêng, tiêu hay mắc ca, ca cao phát triển tốt nếu được chăm sóc đúng cách, có khả năng cho năng suất 3,5-4 tấn khô/ha, gấp bốn lần mức trung bình hiện nay.
Mức năng suất này hoàn toàn khả thi vì nông dân hiện được hưởng lợi từ sự hỗ trợ kỹ thuật toàn diện từ các nhà chế biến sô cô la, những người cung cấp hướng dẫn canh tác và giám sát trang trại, cũng như quản lý sâu bệnh.
Trong khi đó, các khoản đầu tư xanh từ khu vực tư nhân và các quỹ quốc tế ngày càng hướng đến cảnh quan đầy hứa hẹn của ca cao, nhận thấy tiềm năng tăng trưởng của nó. Những khoản đầu tư này, cùng với các chương trình phát triển bền vững, nâng cao kỹ thuật canh tác và lên men, có thể nâng cao đáng kể vị thế ca cao của Việt Nam.
Hơn nữa, khi các quy định của EU về nạn phá rừng có hiệu lực vào năm 2026, việc tuân thủ của Việt Nam sẽ mở ra cơ hội cho các thị trường cao cấp đang khao khát ca cao bền vững và có thể truy xuất nguồn gốc.
Bất chấp những điều kiện thuận lợi này, những thách thức đáng kể vẫn hiện hữu: biến đổi khí hậu đe dọa việc canh tác ở Đồng bằng sông Cửu Long với tình trạng nhiễm mặn gia tăng và ô nhiễm kim loại nặng. Hơn nữa, mặc dù Việt Nam sản xuất được những hạt ca cao chất lượng cao, nhưng năng lực chế biến của Việt Nam chưa phát triển.
Khoảng cách này đòi hỏi phải phát triển chiến lược các sản phẩm giá trị gia tăng, chẳng hạn như sô cô la, bột ca cao và sản xuất bơ, cho cả thị trường tiêu thụ trong nước và xuất khẩu để tối đa hóa tiềm năng của ngành.
Các sáng kiến do EU tài trợ, đã được các doanh nghiệp tiên phong trong việc tích hợp các giải pháp kinh tế tuần hoàn vào sản xuất ca cao nhằm tạo ra giá trị từ chất thải ca cao và giảm thiểu dấu chân sinh thái. Ước tính có khoảng giải pháp tuần hoàn, đào tạo hơn 1.100 người về canh tác tuần hoàn và cải thiện thu nhập cho khoảng 30% số người tham gia. Dự án này cũng đã thúc đẩy các khoản đầu tư với tổng giá trị ước tính khoảng 115.000 đô la Mỹ bằng cách hỗ trợ các công ty chế biến ca cao, người thu gom và nhà sản xuất áp dụng các phương pháp canh tác tuần hoàn.
Song song đó, Cơ quan Phát triển Đức cũng đã khởi động một sáng kiến hỗ trợ sản xuất ca cao tái tạo và sinh kế của nông dân tại Việt Nam. Bên cạnh các nỗ lực thương mại, các tổ chức này còn hợp tác với các nhà hoạch định chính sách để xây dựng một khuôn khổ pháp lý vững chắc cho các hoạt động kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp Việt Nam và củng cố hệ thống địa phương nhằm khuếch đại và duy trì các nguyên tắc kinh tế tuần hoàn trong nông dân và các bên liên quan trong ngành.
