PV: Thưa TS Francesco Trần Văn Liêng, trên cương vị là Chủ tịch Hội Chất lượng TP Hồ Chí Minh – nhiệm kỳ IV và là Chủ tịch của Vinacacao, doanh nghiệp 20 năm kinh nghiệm & phát triển ổn định, bền vững trong lĩnh vực trồng trọt, chế biến, sản xuất, xuất khẩu ca cao, sô cô la tại thị trường trong nước và quốc tế, Ông có quan điểm như thế nào về các chính sách mới của Chính phủ trong việc phát triển kinh tế tư nhân?
TS Francesco Trần Văn Liêng: Thực tế, chúng ta đã có những nền tảng pháp lý cơ bản để vận hành doanh nghiệp tư nhân từ trước, ví dụ như Luật Doanh nghiệp năm 2010/2014 sau đó sửa đổi vào năm 2021. Năm 1995, chúng ta cũng đã có Luật Dân sự quy định về các giao dịch dân sự, năm 1996 có Luật Đầu tư nước ngoài. Ý tôi muốn nhấn mạnh ở đây là các chính sách liên quan tới kinh tế tư nhân thực ra đã có từ trước, nhưng sự khác biệt của các Nghị quyết mới ban hành năm 2025 là đúng thời điểm.
Các nghị quyết như 138, 139 của Chính phủ mang tính “luật hóa hành động” – tức là giúp chính sách đi vào thực tiễn dễ dàng hơn, thể hiện hệ thống chính trị đang có những bước đi đúng hướng.
Tôi hình dung việc ban hành các Nghị quyết là một “nước cờ tốt” của Chính phủ khi quốc gia đang chuyển đổi sang kinh tế mềm với lợi thế là lực lượng lao động trẻ và mức độ ứng dụng khoa học công nghệ cao.
Các Nghị quyết mới không chỉ tạo hứng khởi cho cộng đồng doanh nghiệp mà còn mang thông điệp Việt Nam sẽ không để lỡ “chuyến tàu đổi mới sáng tạo” thêm một lần nào nữa.
PV: Trong quá trình hoạt động, theo ông, doanh nghiệp đang đối mặt với các rào cản pháp lý nào?
TS Francesco Trần Văn Liêng: Có một số rào cản tôi quan sát được trong hơn hai thập kỷ làm kinh doanh.
Điều thứ nhất là hiện tại có nhiều quy định đang không phù hợp với thực tế, cụ thể là vượt qua khả năng mà doanh nghiệp có thể đáp ứng. Tôi cũng thấy ở Việt Nam, quyền giải thích pháp luật không thuộc về doanh nghiệp mà nằm trong tay người đi kiểm tra việc thi hành, ví dụ như công an, các sở ban ngành.
Doanh nghiệp không có khả năng tranh luận hay tự bảo vệ, mà thường phải “chịu trận” dù chưa chắc đã sai. Rào cản tiếp theo là sự không đồng bộ trong số hóa và hành chính.
Ở TP.HCM, mọi thứ có thể nhanh, nhưng ở các địa phương hơi xa với các thành phố trung tâm thì ngược lại. Tôi từng chứng kiến việc xin hai loại giấy phép – sản phẩm và quảng cáo – từ cùng một cơ quan nhưng theo hai quy trình tách biệt. Doanh nghiệp đang phải sống trong hai “thế giới”: Điện tử và giấy tờ.
Một điểm khác là quyền giải thích pháp luật hiện không thuộc về doanh nghiệp. Khi thanh tra đến, doanh nghiệp không có khả năng phản biện. Nếu muốn khởi kiện để bảo vệ quyền lợi thì lại bị xem là chống đối.
Tôi cho rằng phải coi quyền kinh doanh là quyền pháp lý được luật pháp bảo vệ, không ai được phép xâm phạm
Nhưng thật hay vì vừa qua Chính phủ Việt Nam đã thực hiện 1 cuộc cải tổ toàn diện về sáp nhập hành chính công. Việc sáp nhập này không chỉ có ý nghĩa đối với bộ máy nhà nước và người dân, mà còn mang lại nhiều tác động tích cực đối với doanh nghiệp – đặc biệt là trong môi trường kinh doanh, đầu tư và phát triển sản xuất. Đây quả thực là một bước đi có ý nghĩa chiến lược giúp doanh nghiệp hoạt động trong một môi trường hiệu quả, minh bạch và thuận lợi hơn.
Tuy vẫn còn một số thách thức ban đầu, nhưng về dài hạn, sáp nhập là cơ hội để doanh nghiệp tái cơ cấu hoạt động, mở rộng quy mô và gia tăng khả năng kết nối với thị trường và chính quyền.
- Cải thiện môi trường đầu tư – kinh doanh
- Tăng cơ hội tiếp cận chính sách hỗ trợ
- Tận dụng hạ tầng và dịch vụ đồng bộ
- Cải thiện nguồn nhân lực và hợp tác địa phương
PV: Ông mong đợi điều gì trong những thay đổi về chính sách và quy định pháp lý nói chung để tạo ra sự ổn định trong môi trường kinh doanh?
TS Francesco Trần Văn Liêng: Chính sách không phải là điểm dừng mà phải được cập nhật liên tục. Những gì ban hành hôm nay sẽ ảnh hưởng 50 năm sau. Nếu mỗi địa phương hiểu một kiểu, mỗi bộ ngành làm một hướng thì sẽ không có kết quả chung. Tôi cho rằng doanh nghiệp cần được xem là đối tượng hợp tác và cần được hỗ trợ nhiều hơn.
Riêng đối với các quy định về pháp lý, tôi hy vọng quyền kinh doanh sẽ được công nhận và được luật pháp bảo vệ chặt chẽ hơn, rõ ràng hơn, đúng đắn hơn. Nếu ai đó cản trở quyền kinh doanh, cần có chế tài rõ ràng. Khi hiện thực hoá được điều này, tôi tin đó là bước cơ bản để thúc đẩy sự phát triển của doanh nghiệp tư nhân
PV: Ông đề xuất điều gì, và thứ tự ưu tiên các vấn đề được giải quyết để nâng cao hiệu quả thực thi chính sách từ văn bản tới thực tiễn?
TS Francesco Trần Văn Liêng: Chuyên gia trường phái cũ (old school guru) hay nói về minh bạch (transparency) hoặc bất bình đẳng giữa dân doanh và quốc doanh trong nền kinh tế Việt Nam. Nhưng giải Nobel kinh tế 2024 nói khác. Acemoglu, Robinson và Johnson nói về kinh tế hòa nhập (inclusive) hay kinh tế tận thu (extractive). Việt Nam đang đi từ EXTRACTIVE tới INCLUSUVE.
Hy vọng lần này ĐƯỢC. Sự thịnh vượng bắt đầu từ đây. Kinh tế bất động sản là kinh tế tận thu hoặc các nước Trung Đông khai thác dầu để làm giàu. Nhưng Trung Quốc đang tiến tới kinh tế hòa nhập … Việt Nam nên từ bỏ hoặc chuyển dần từ “bán chuyền tay” nhau đất đai sang cho vay người trẻ khởi nghiệp hoặc dành vốn xã hội cho các ngành mũi nhọn …
Chúng ta không nên tiếp tục theo đuổi các mô hình kinh tế thâm dụng lao động mà cần chuyển sang những giá trị sáng tạo hơn, giảm sự lệ thuộc vào bất động sản và hướng đến việc tài trợ cho các ngành kinh tế đổi mới sáng tạo.
Những quyết định và chiến lược hiện tại có thể ảnh hưởng sâu rộng trong khoảng 50 năm tới, các nghị quyết đang đóng vai trò thúc đẩy sự phát triển kinh tế như nghị quyết 68 sẽ không nên là điểm dừng mà cần tiếp tục phát triển, hoàn thiện qua các quyết sách tiếp theo.
Lực lượng trẻ của Việt Nam rất tiềm năng, chỉ cần có định hướng và cơ chế hỗ trợ đúng đắn sẽ thu được thành tựu lớn.
Nếu bỏ lỡ cơ hội lần này, chúng ta sẽ lại tiếp tục đi sau thế giới
